Εμείς, τα παιδιά και οι οθόνες (βίντεο)
[ Ένα από τα πιο σημαντικά θέματα στην καθημερινότητα μας είναι η χρήση της οθόνης! Δείτε τη βιντεοσκοπημένη παρουσίαση από τη διαδικτυακή συνάντηση ή αν προτιμάτε διαβάστε τα βασικά σημεία της παρουσίασης στο κείμενο που ακολουθεί].
Η τεχνολογική εξέλιξη έχει αλλάξει τη ζωή μας και οι οθόνες παίρνουν όλο και περισσότερο χώρο στην καθημερινότητα μας, είναι μέρος της εργασίας και του ελεύθερου χρόνου μας
Μας δίνουν τεράστιες δυνατότητες και διευρύνουν την εμπειρία μας, μας προσφέρουν ενημέρωση, εκπαίδευση, ψυχαγωγία, επικοινωνία, είναι απαραίτητα εργαλεία για πολλές εργασίες.
Όπως κάθε μέσο, εργαλείο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για καλό ή για… να μας δημιουργήσει νέα προβλήματα να λύσουμε!
Είμαστε η πρώτη γενιά ανθρώπων που έχει οθόνη ακόμα και στην τσέπη! Τα γεγονότα που ζούμε μας ωθούν με τεράστια ταχύτητα σε ανεξερεύνητες περιοχές…
Αναγνωρίζουμε ότι οι οθόνες γίνονται όλο και περισσότερο διέξοδος και υποκατάστατο για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας, σε αυτές τις ιδιαίτερα απαιτητικές συνθήκες ζωής της σύγχρονης εποχής που μας απομακρύνουν από τους φυσικούς ρυθμούς της ζωής και μας γεμίζουν ανασφάλεια.
Καθώς οι ανθρώπινες επαφές δυσκολεύουν και ελαχιστοποιούνται, οι υποχρεώσεις πιέζουν και συνηθίζουμε την καθιστική ζωή, ο εικονικός κόσμος γίνεται όλο και πιο ελκυστικός και μας προσφέρει την ευκολία κι ευχαρίστηση που έχουμε τόσο ανάγκη. Ειδικά τα τελευταία χρόνια με τις συνθήκες εγκλεισμού και της επιβεβλημένης κοινωνικής αποστασιοποίησης, ζούμε μια ραγδαία αλλαγή στις συνήθειες και τον τρόπο ζωής μας!
Όλα αυτά είναι πολύ καινούρια για την ανθρώπινη εμπειρία, μπορούμε να πούμε ότι βρισκόμαστε σε ένα στάδιο πειραματισμού, όπου καλούμαστε να κατανοήσουμε καλύτερα τις θετικές κι αρνητικές συνέπειες της χρήσης οθόνης ώστε να μπορέσουμε να τις διαχειριστούμε με τον καλύτερο τρόπο για μας και τα παιδιά μας.
Η παιδική ηλικία είναι μια φάση ραγδαίας ανάπτυξης (σώμα, νους, συναίσθημα) κατά την οποία δημιουργούνται οι βασικές μας ικανότητες, γνώσεις και αντιλήψεις. Είναι η βάση της ψυχοσωματικής μας υγείας για όλη την ενήλικη ζωή. Με την εξέλιξη των επιστημών έχουμε πιο σωστές πληροφορίες και αντιλαμβανόμαστε όλο και καλύτερα τον άνθρωπο και τις βασικές του ανάγκες. Γνωρίζουμε πλέον καλά ότι για τα μικρά παιδιά (0-3) η χρήση οθόνης δεν έχει κανένα όφελος παρά μόνο κινδύνους! Δεν αντιλαμβάνονται επαρκώς τη δισδιάστατη εικόνα, την αλληλουχία ασύνδετων εικόνων, οι αισθήσεις τους είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες.
Τα παιδιά σε όλες τις ηλικίες χρειάζονται τα αισθητηριακά ερεθίσματα και τις βιωματικές εμπειρίες του τρισδιάστατου πραγματικού κόσμου, για να αναπτύξουν πλήρως το δυναμικό τους! Γι’ αυτό οι οθόνες χρειάζονται γονική επιτήρηση και οριοθέτηση με βάση τη μοναδικότητα του κάθε παιδιού και της οικογένειας.
Στόχος μας η ισορροπία
Τα παιδιά αλλά και οι ενήλικες χρειάζονται ένα ισορροπημένο τρόπο ζωής, δράσης και χαλάρωσης για υγιές σώμα και μυαλό, με στόχο την πολύπλευρη ανάπτυξη και καλλιέργεια των ικανοτήτων τους. Σύμφωνα με μελέτη (Rock David & Daniel Siegel 2011) οι επτά δραστηριότητες που είναι σημαντικό να κάνουμε μέσα στην μέρα είναι:
• ύπνος
• σωματική δραστηριοποίηση
• παιχνίδι
• σύνδεση με άλλους ανθρώπους
• συγκέντρωση
• ξεκούραση (ρεμβασμός)
• Στοχασμός
Προσθέτοντας και την υγιεινή διατροφή κι ενυδάτωση έχουμε μια καλή εικόνα του τι χρειαζόμαστε ώστε να είμαστε «νοῦς ὑγιής ἐν σώματι ὑγιεῖ».
Ποιοι είναι οι κίνδυνοι;
Ξέρουμε πλέον καλά ότι η υπερβολική ή / και ακατάλληλη χρήση οθόνης παρεμβαίνει στην ομαλή ανάπτυξη του εγκεφάλου και του σώματος και μπορεί να προκαλέσει ή να εντείνει:
• Προβλήματα προσοχής (διάσπαση – υπερκινητικότητα)
• Προβλήματα στη διάθεση, γνωστική ικανότητα
• Υπερδιέγερση, άγχος
• Φωτοευαίσθητη επιληψία
• Κίνδυνο εθισμού/ δημιουργίας βλαπτικής συνήθειας
• Διαταραχή ύπνου
• Έλλειψη κίνησης = παχυσαρκία, σωματική αποδυνάμωση, βλάβες στα μάτια, αυχένα κλπ.
• Χειραγώγηση δημιουργικής φαντασίας
• Έλλειψη ανθρώπινης επαφής - ενσυναίσθησης
• Ανεξέλεγκτη έκθεση σε εικόνες βίας (παθητικής κι ενεργητικής) σε στερεότυπα χωρίς ηθική βάση
• Παραπληροφόρηση με πολλούς τρόπους
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ο εικονικός κόσμος επηρεάζει την επαφή με την πραγματικότητα και τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα λόγω έλλειψης εμπειρίας και ικανότητας αυτοελέγχου.
Ιδιαίτερη προσοχή κι εκπαίδευση χρειάζεται η χρήση του Διαδικτύου και των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης όπου οι κίνδυνοι είναι πολλοί σε σχέση με τα προσωπικά δεδομένα, τις αγορές, το τζόγο, την επικοινωνία με αγνώστους κ.α.
Υπάρχουν φαινόμενα όπως ο διαδικτυακός εκφοβισμός, η διαδικτυακή αποπλάνηση, η χρήση ακατάλληλου περιεχόμενου και είναι συχνή η επαφή με πρότυπα που επηρεάζουν αρνητικά την εικόνα εαυτού, των σχέσεων, της κοινωνίας κλπ.
Στο διαδίκτυο θα βρούμε βοήθεια και λύσεις για πολλά από αυτά που μας απασχολούν σχετικά με τις οθόνες και την ασφάλεια. Υπάρχουν διάφορα συστήματα γονικού ελέγχου (ενσωματωμένα ή εφαρμογές) και καλό είναι να διαβάζουμε πάντα προδιαγραφές και οδηγίες καταλληλότητας.
Για παράδειγμα σε παιχνίδια κι εφαρμογές θα δούμε την ηλικιακή κατάταξη PEGI (3,7,12,16) Pan European Game Information με περιγραφικές ενδείξεις για βία, βωμολοχία, φόβο, τζόγο, σεξ, ναρκωτικά, διακρίσεις (Violence, bad language, fear, gambling, sex, drugs, discrimination).
Στις ιστοσελίδες saferinternet4kids.gr (Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου), cyberkid.gov.gr και cyberalert.gr (Ελληνική Αστυνομία) θα βρείτε πολύ υλικό που μπορείτε να αξιοποιήσετε μαζί με τα παιδιά.
Το παιδί μπροστά στην οθόνη…
• Τι βλέπει / κάνει; Γιατί;
• Πόση ώρα; Τι ώρα;
• Με ποιον;
• Τι μαθαίνει;
• Τι δεν κάνει;
• Τι σκέφτομαι, νιώθω, κάνω εγώ;
Πώς βοηθάμε τα παιδιά;
• Καλλιεργούμε σχέσεις εμπιστοσύνης με τα παιδιά, ώστε να μπορούν να μοιράζονται μαζί μας τα προβλήματα τους και να αντιλαμβάνονται πως οι κανόνες που βάζουμε είναι προς όφελος τους!
• Ενημερωνόμαστε και εκπαιδευόμαστε στην ορθή χρήση πρώτα εμείς. Είμαστε ζωντανό παράδειγμα.
• Συζητάμε με τα παιδιά για τους κινδύνους και ανάλογα με την ηλικία τους και τα εμπλέκουμε στη διαδικασία διερεύνησης ώστε να μάθουν να είναι όλο και πιο ικανά να προστατεύονται και να κάνουν σωστές επιλογές.
• Φροντίζουμε οι οθόνες να είναι σε κοινόχρηστο χώρο.
• Πριν αγοράσουμε μια συσκευή ή προϊόν, ή πριν ανοίξουμε ένα λογαριασμό, μελετάμε τις προδιαγραφές, αποφασίζουμε αν είναι κατάλληλο και συμφωνούμε τους κανόνες χρήσης.
• Κατευθύνουμε τα παιδιά να έχουν και άλλες διεξόδους δραστηριοποίησης, δίνουμε ευκαιρίες για παιχνίδι , κίνηση κι επαφή με τη φύση, με φίλους.
• Προτείνουμε ποιοτικότερες επιλογές.
• Φροντίζουμε το φωτισμό, την απόσταση, το κάθισμα, κλπ.
• Μιλάμε ανοιχτά για το θέμα με όποιον και όπου χρειάζεται.
Ο ρόλος της κοινότητας
Όπως όλα τα θέματα που αφορούν την υγεία και την ασφάλεια των παιδιών, η κατάλληλη χρήση της τεχνολογίας και της οθόνης χρειάζεται να είναι κεντρικό θέμα σε επίπεδο κοινότητας και κοινωνίας με δράσεις ευαισθητοποίησης, ενημέρωσης και ανοιχτό διάλογο με βάση τις πραγματικές ανάγκες των παιδιών.
Ο ρόλος του σχολείου είναι πολύ σημαντικός και μπορεί να έχει μεγάλη επίδραση στα παιδιά!
Στην εποχή της τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης, ο δημιουργός μιας από τις πιο γνωστές και κερδοφόρες επιχειρήσεις του διαδικτύου, μας θυμίζει ότι τα σχολεία θα πρέπει να διδάσκουν αξίες, εμπιστοσύνη, αυτόνομη σκέψη, συνεργατικότητα και να δίνουν περισσότερο χώρο σε ό,τι καλλιεργεί τη δημιουργικότητα όπως στην τέχνη, τον πολιτισμό, τη μουσική και τον αθλητισμό. Όλα αυτά έχουν ως βάση τον πραγματικό κόσμο για ν’ αναπτυχθούν και όχι τον ψηφιακό.
«… schools should teach values, trust, independent thinking, teamwork, and give more space to creative subjects such as art, culture, music and sports. All these have their developmental foundation in the real world, not the digital!»
(Jack Ma – creator of Alibaba)